Antioksidan Nedir?

ANTİOKSİDANLAR

 Çevre kirliliği, radyasyon, kontamine sular, pestisitler ve canlı hücrelerdeki oksijen metabolizması gibi birçok etmen kaçınılmaz olarak serbest radikallerin oluşumuna neden olmaktadırlar. Serbest radikaller ise eşleşmemiş elektrona sahip kararsız yapıda bileşiklerdir, bu sebeple reaktiviteleri yüksektir. Serbest radikaller vücut hücrelerinin membranına, hücre yapısındaki lipidlere, proteinlere, nükleik asitlere ve DNA’ya zarar vermekte ve bunun sonucunda koroner hastalıklar, diyabet, kanser, karaciğer tahribatı, katarakt gibi çok çeşitli hastalıklara yol açmaktadır. Doğal ve dengeli beslenme sonucunda, doğal besin kaynaklarından aldığımız antioksidanlar; serbest radikallerin sebep olduğu bu oksidasyonları ve hastalıkları önleme yeteneğine sahiptirler. Bilinçli bir beslenme ile antioksidanlı besinlerin tüketimi sonucu, somatik hücrelere ve bağışıklık sistemine saldıran serbest radikallerin etkileri azaltılabilir. Ayrıca yaş ilerlemesinin bir sonucu olan vücudun zayıflayan antioksidan savunma sistemi güçlendirilebilir. Sağlığı korumak, hasta olduktan sonra tedavi olmaktan daha akılcı bir yol olması sebebiyle yapılması gereken modern yaşamın stresinden uzaklaşıp doğaya dönmek ve bol antioksidan içeren besin maddelerini tüketerek antioksidan savunma sistemini güçlendirmek olmalıdır.
 
İnsan Vücudunda Sentezlenmeyen Önemli Doğal Antioksidanlar

Karotenoidler: Karotenoidler, klorofilden sonra doğada yaygın olarak bulunan renk pigmentleridir. Genel olarak yağda çözünen, bitkilere sarıdan kırmızıya kadar renk veren bileşiklerdir. İki gruba ayrılabilecek bilinen 600'den fazla karotenoid vardır. Bunlar; astaksantin, lutein ve zeaksantin dahil olmak üzere fonksiyonel bir grup olarak oksijen içeren ksantofiller, β-karoten ve likopen dahil olmak üzere herhangi bir fonksiyonel grup olmaksızın sadece bir hidrokarbon zinciri içeren karotenlerdir. Beta kroten meyve ve sebzelere turuncu rengini verirken likopen ise kırmızı rengini verir. A vitamini öncül maddesi olan β-karoten karaciğerde depolanarak ihtiyaç duyulduğunda A vitaminine dönüşmektedir. β -karoten, yüksek provitamin A aktivitesi ve belirgin antioksidan özelliği nedeniyle son derece önemlidir.
 β –karoten içeren besinler; havuç, balkabağı, şeftali, kayısı gibi turuncu renkli sebze ve meyvelerde ayrıca, ıspanak, brokoli gibi sebzelerde yüksek oranda bulunmaktadır.

Pro-vitamin olmayan karotenoidler (örn. lutein, astaksantin, zeaksantin ve likopen), insan sağlığında biyolojik antioksidanlar olarak önemli bir rol oynamakta, hücre ve dokuları serbest radikallerin ve tekli oksijenin oksidatif zarar verici etkilerinden korumaktadırlar.

Likopen içeren besinler; Domates, karpuz, greyfurt, kırmızı lahana gibi gıdalarda bulunmaktadır.

Polifenoller: Bitkilerin ikincil metabolitleri olarak tanımlanmaktadır, hemen hemen tüm meyve ve sebzelerde çok sayıda farklı nitelik ve miktarlarda bulunmaktadır. Şu anda bilinen 8000’den fazla fenolik madde mevcuttur. Fenolik bileşiklerin bir kısmı ağızda acılık ve burukluk gibi önemli tat unusurunu oluştururken bir kısmı ise meyve ve sebzelerin sarı, kırmızı, mavi tonlarındaki renklerinin oluşmasını sağlamaktadır. Fenolik bileşikler, içerdikleri fenol halkalarına ve bu halkaları birbirine bağlayan yapısal elementlere göre çeşitli sınıflara ayrılmaktadır ancak temel olarak, fenolik asitler ve flavonoidler olarak iki gruba ayrılmaktadır.
Yeşil çay-kakao-üzümsü meyveler(yaban mersini, ahududu, böğürtlen vb.), nar, kırmızı pancar, mor havuç, elma, armut, soğan gibi gıdalar yüksek miktarda polifenol içermektedirler.

Vitamin E (Tokoferoller):  E vitamini, serbest radikal ve tekli oksijen tutucu olarak görev yapan çok aktif bir yapıdadır. E vitamininin bazı hastalıkların tedavisinde yararlı olduğu tespit edilmiştir. Lipid peroksidasyonunu önleyerek vücuttaki biyolojik sistemi korur. Tokoferoller besinlerde, özellikle buğday, mısır, soya ve pamuk yağında bulunur. Yeşil yapraklı sebzeler, fındık, ceviz gibi sert kabuklu kuruyemişlerde tokoferolce zengindirler.

Vitamin C (Askorbik Asit): C vitamini en önemli antioksidanlardan birisidir. Oldukça basit yapıda bir vitamin olup, beyaz kristal halde bir tozdur. Suda çözünen bir vitamin olan C vitamini vücutta depolanamamaktadır. Bu sebeple her gün düzenli olarak C vitamini alımına özen göstermek gerekmektedir. Askorbik asit özellikle meyve ve sebzelerde bulunur. Limon, portakal, çilek, domates, maydanoz, brokoli, kivi, koyu yeşil yapraklı sebzeler, yeşil biber vs. fazla miktarda askorbik asit içermektedir.

Kaynakça:
Kasnak, C., & Palamutoğlu, R. (2015). Doğal antioksidanların sınıflandırılması ve insan sağlığına etkileri. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 3(5), 226-234.
Tosun, İ., & Yüksel, S. (2003). Üzümsü meyvelerin antioksidan kapasitesi. Gıda, 28(3).
 
İGMYO Gıda İşleme Bölümü
Gıda Teknolojisi Programı
Gıda Yüksek Mühendisi
Öğr. Gör. Eda ŞENSU